Phục hồi cây cà phê sau bão

5 Tháng 10, 2025

Cây cà phê (Coffea arabica, Coffea robusta, Catimor)Ngã đổ do gió bãoNgập úng rễ cà phêNấm Phytophthora gây thối rễ, xì mủBệnh rỉ sắt trên cà phêKhô cành, khô lá sau mưa bão

Bão gây thiệt hại nặng cho cà phê, chủ yếu do ngập úng và bệnh hại. Phục hồi cần thực hiện ngay: dựng cây, thoát nước trong 24 giờ, cắt tỉa – khử trùng vết thương, phòng nấm Phytophthora, bổ sung vi sinh có lợi. Sau 7–10 ngày, ưu tiên dinh dưỡng Kali, Canxi–Bo và vi lượng để bật chồi non. Theo dõi 5–7 ngày/lần trong tháng đầu. Áp dụng đúng quy trình, cây có thể hồi phục sau 3–4 tuần và duy trì năng suất ổn định.

1. Mở đầu

Theo thống kê tại Đắk Lắk khi bão số 7 đi qua (ngày 5–7/9/2025), có khoảng 3.700 cây cà phê bị ảnh hưởng, nhiều gốc ngập úng hoặc bật gốc, ước tính thiệt hại khoảng 1,5 tỷ đồng tại xã Pơng Drang (Nguồn: Báo Đại biểu Nhân dân).

Cà phê chịu tổn thất không chỉ do gió mạnh mà phần lớn đến từ ngập úng kéo dài, gây stress rễ và tạo điều kiện cho nấm bệnh phát triển. Bài viết này cung cấp quy trình phục hồi cây cà phê sau bão — từ xử lý cơ giới, phòng bệnh, bổ sung dinh dưỡng đến theo dõi lâu dài — nhằm tăng tỷ lệ sống và bảo vệ năng suất.

2. Đặc điểm tổn thất trên cây cà phê sau bão

Cà phê (Coffea arabica, Coffea robusta) có bộ rễ phân bố chủ yếu ở tầng đất nông (20–40 cm). Khi ngập úng kéo dài trên 48 giờ, lượng ôxy trong đất giảm, rễ bị tổn thương, thậm chí chết, kéo theo suy giảm khả năng hút nước và dinh dưỡng.

Nghiên cứu thực nghiệm trên giống “Cenicafé 1” cho thấy, chỉ sau 4 ngày ngập nước, chỉ số quang hợp (Fv/Fm) giảm mạnh so với đối chứng; sau 8 ngày, sự suy giảm càng trầm trọng hơn, ảnh hưởng đến cả sinh khối rễ, lá và thân (Nguồn: MDPI). Một nghiên cứu khác cho thấy sau 12 ngày ngập, sinh khối lá giảm tới 48% và rễ cũng giảm đáng kể.

Điều này chứng minh rằng cây cà phê rất nhạy cảm với ngập kéo dài, và việc phục hồi cần bắt đầu ngay khi bão tan.

3. Khảo sát vườn ngay sau bão

Ngay khi trời tạnh ráo, bà con cần kiểm tra thực địa:

Xác định cây nghiêng, bật gốc hoặc gãy cành.
Quan sát bộ rễ: rễ bị lộ, chuyển màu đen hoặc có dấu hiệu thối.
Ghi chú tình trạng sinh trưởng (có trái, đang ra đọt) để phân loại mức độ tổn hại.
Đánh giá thời gian ngập: nếu ruộng ngập quá 24–48 giờ, nguy cơ chết rễ rất cao.

Khảo sát nhanh và phân loại mức độ thiệt hại giúp bà con ưu tiên xử lý những cây còn khả năng hồi phục, tránh lãng phí công sức.

4. Xử lý cơ học và thoát nước

Với cây nghiêng nhưng rễ còn khỏe: dựng lại, lấp đất chặt quanh cổ rễ, cố định bằng cọc.
Với cây bật gốc: nếu rễ còn sống, có thể dựng lại và chăm sóc; nếu rễ chính đã chết thì nên trồng dặm.
Cắt bỏ cành gãy, lá dập; bôi thuốc gốc đồng hoặc Bordeaux vào vết cắt để ngăn nấm.
Mở rãnh thoát nước xung quanh gốc; nếu ruộng trũng, cần bơm cưỡng bức trong 24 giờ đầu.
Đất bị nén do ngập lâu cần xới nhẹ để giúp rễ “thở” và hồi phục nhanh hơn.

Thoát nước nhanh trong 24 giờ đầu là yếu tố then chốt để cứu bộ rễ và giảm thiệt hại.

5. Phòng bệnh và quản lý dịch hại sau bão

Sau mưa bão, nấm bệnh và côn trùng thường bùng phát mạnh:

Phytophthora gây xì mủ, thối rễ: quét gốc bằng thuốc Fosetyl-Al, Metalaxyl hoặc Phosphonate.
Tái cân bằng vi sinh đất: rắc Trichoderma hoặc Bacillus quanh gốc.
Lá non dễ nhiễm bệnh rỉ sắt, khô cành: phun Mancozeb hoặc Copper Oxychloride khi thấy dấu hiệu.
Đọt non dễ bị rệp sáp, bọ xít muỗi: nên dùng chế phẩm sinh học như Beauveria bassiana để giảm áp lực dịch hại mà vẫn giữ thiên địch.

Nguyên tắc: không phun khi lá còn ướt, nên thực hiện vào sáng muộn hoặc chiều mát.

6. Dinh dưỡng phục hồi

Giai đoạn 7–10 ngày đầu: giảm đạm, tăng Kali và Canxi-Bo để liền mô, giảm rụng trái non. Có thể phun Amino Acid, rong biển hoặc humic để kích thích bật chồi non.
Giai đoạn 2–4 tuần: bón NPK cân đối (16-16-8 hoặc 20-10-20) liều nhẹ, chia nhiều lần.
Bổ sung phân hữu cơ hoai mục kết hợp Trichoderma để cải tạo đất.
Vi lượng (Zn, Mg, Mn, Cu) giúp tăng cường hoạt động enzyme, phục hồi quang hợp và sinh trưởng.

Lưu ý: đất sau bão thường ẩm và lạnh, làm giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng, do đó nên chờ đất khô ráo trước khi bón mạnh.

7. Theo dõi và chăm sóc dài hạn

Kiểm tra vườn 5–7 ngày/lần trong tháng đầu.
Ghi chép số liệu: số cây hồi phục, số cây chết, hiện tượng vàng lá, khô cành.
Theo dõi mật độ rệp, bọ xít và xử lý kịp thời.
Nếu cây không hồi sau 2–3 tuần, cần trồng dặm hoặc thay cây mới.

Ngoài ra, bà con nên che chắn tạm thời (lưới chắn gió, trồng cây chắn gió) để giảm áp lực từ những đợt gió mạnh tiếp theo.

8. Khác biệt theo vùng miền tại Việt Nam

Tây Nguyên: đất bazan thoát nước nhanh, cần làm rãnh đồng mức để tránh xói mòn.
Nam Trung Bộ: đất cát, dễ thoát nước nhưng cũng dễ khô; cần phủ gốc để giữ ẩm.
Đông Nam Bộ: đất thịt giữ nước lâu; cần đào rãnh sâu hoặc bơm nước cưỡng bức.

Biện pháp phục hồi nên linh hoạt theo từng vùng, không áp dụng một quy trình chung.

9. Các bài viết liên quan

Để hiểu rõ hơn và áp dụng đồng bộ, bà con có thể tham khảo thêm:

10. Kết luận

Cây cà phê rất nhạy cảm với ngập úng, và bão lớn thường gây tổn thất kép: cơ học (ngã, gãy) và sinh lý (ngạt rễ, bệnh). Việc phục hồi cần được triển khai khẩn trương, khoa học và theo từng giai đoạn: thoát nước – dựng cây – phòng bệnh – bổ sung dinh dưỡng – theo dõi dài hạn.

Nếu thực hiện đúng, nhiều nghiên cứu và thực tiễn sản xuất đã chỉ ra rằng cây cà phê có thể bật chồi non trở lại chỉ sau 3–4 tuần, từ đó tiếp tục cho năng suất ổn định. Đây là nền tảng quan trọng để bà con giảm thiểu rủi ro và duy trì thu nhập bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt.