Phục hồi cây sầu riêng sau bão

Nguy cơ từ bão đối với vườn sầu riêng

Gió lớn bẻ tán, xước vỏ và làm cây nghiêng hoặc bật gốc. Những vết xước nhỏ trên vỏ thân là cửa ngõ cho Phytophthora palmivora và Fusarium xâm nhập. Mưa lớn khiến đất thiếu oxy; chỉ cần 24 đến 48 giờ ngập rễ, nhiều rễ tơ bắt đầu chuyển nâu đen, hô hấp rễ suy giảm rõ rệt; tán lá tiếp theo héo rũ, chồi mới “đứng lại”. Nước đọng làm biến động ẩm đột ngột trong mô vỏ trái, gây nứt trái hoặc sượng nước; ở vụ thu hoạch, hiện tượng này dễ làm tụt tỷ lệ trái loại A, ảnh hưởng trực tiếp tới giá bán tại vườn. Rìa vườn và dải đón gió thường thiệt hại nặng hơn; các mô trồng mới, đất chưa ổn định càng dễ bị sụt, lộ rễ.

Nguyên tắc phục hồi theo thứ tự ưu tiên

An toàn con người trước, sau đó là vườn. Xử lý cơ học trước, sinh học và hóa học tiếp theo. Làm đến đâu dứt điểm đến đó: cây nghiêng phải được dựng và cố định ngay trong ngày; vết cắt phải được quét thuốc ngay khi cắt; rửa vườn ngay khi trời khô. Thứ tự đúng tiết kiệm thời gian, vật tư và giảm thiểu tái nhiễm.

Khảo sát vườn và phân nhóm thiệt hại

Khảo sát vườn có hệ thống bằng cách đi theo hàng từ rìa vào trong. Ghi lại cây nghiêng, cây bật gốc, cây rễ lộ, cây có vết nứt thân hay mùi thối rễ. Xác định khu đọng nước, khu đất nén và vị trí thoát nước yếu. Phân nhóm cây để ưu tiên xử lý. Nhẹ là nghiêng ít, lá rụng vừa, rễ còn trắng; trung bình là nghiêng nhiều, rễ lộ, có dấu hiệu thối nhẹ; nặng là bật gốc, rễ đen, thân gãy hoặc gốc nứt. Phân nhóm giúp bố trí nhân công, cọc neo, thuốc và phân bón đúng chỗ, đúng cây.

Dựng cây, cố định và vệ sinh vườn

Cây nghiêng cần được dựng ngay bằng cọc chữ A và dây bản rộng để không cắt vỏ. Đất lấp quanh cổ rễ nên là đất pha trấu hoặc xơ dừa, vừa chắc vừa thoáng; nén vừa tay, tránh nén chặt. Cành gãy và đoạn thân dập phải cắt gọn, mặt cắt dốc ra ngoài để thoát nước mưa, rồi quét thuốc gốc đồng hoặc vôi bột kín mép để chặn nấm xâm nhập. Vườn cần được rửa sạch khi trời khô bằng chế phẩm khử nấm, rong và tảo đỏ; bước này loại bỏ mầm bệnh bám trên thân, cành, mặt đất và tạo nền vườn sạch để cây phục hồi. Đây là kỹ thuật QuocVietAgri áp dụng thực tế, cho thấy vườn phục hồi nhanh và tỷ lệ thối gốc giảm rõ.

Thoát nước và cải tạo tầng đất

Thoát nước là việc phải làm ngay trong ngày. Rãnh vòng quanh gốc và theo hàng giúp nước rút nhanh; vườn trũng cần bơm cưỡng bức để mực nước không đứng lâu. Lớp mặt cần được “mở thở” bằng trấu hun, xơ dừa, hữu cơ hoai; đất chua hoặc có phèn được xử lý bằng vôi Dolomite liều vừa để ổn định pH và bổ sung Ca, Mg. Hệ vi sinh đất cần được khởi động lại bằng Trichoderma và Bacillus; vi sinh có lợi cạnh tranh vị trí và dinh dưỡng với nấm hại, giảm nguy cơ bùng phát thối rễ.

Kiểm soát bệnh sau bão

Mục tiêu là ngăn chặn Phytophthora và các nấm bệnh liên quan ngay khi trời ráo. Vùng thân có vết bệnh cần cạo sạch, bôi thuốc đặc theo nhãn ở cổ rễ và thân sát gốc. Toàn thân phần thấp nên được quét thuốc gốc đồng từ mặt đất lên đến 70 đến 90 cm để chặn mầm bệnh từ đất. Phun thuốc có hoạt chất fosetyl, metalaxyl, mancozeb khi bề mặt lá khô. Sau mũi phun hóa học đầu, rắc Trichoderma để tái cân bằng đất, rồi duy trì nhịp sinh học – hóa học luân phiên; không lạm dụng một nhóm hoạt chất. Hạn chế bón đạm ở giai đoạn sớm vì đạm làm tăng áp lực bệnh và tiêu hao nước.
Sản phẩm Aliette có hoạt chất Fosetyl Aluminium
Sản phẩm QVAZEB có chứa hoạt chất Mancozeb và Metalaxyl
Sản phẩm MAP Mataxylcó chứa hoạt chất Metalaxyl
Sản phẩm Trichoderma dạng nước
Sản phẩm Trichoderma dạng bột

Dinh dưỡng phục hồi theo giai đoạn

Bảy đến mười ngày đầu là giai đoạn ổn định màng tế bào và phục hồi chồi nhẹ nhàng. Đạm cần giảm, kali cùng canxi và bo được ưu tiên để liền mô, giảm nứt trái và chống rụng chồi lá mới. Phân lá chứa amino acid, humic và vi lượng giúp chồi mới bật đều, quang hợp trở lại ổn định. Tuần thứ hai đến tuần thứ tư tập trung bón NPK cân đối liều vừa, chia nhỏ nhiều lần để rễ yếu hấp thu được. Hữu cơ hoai và vi lượng như kẽm, mangan, magie nên được bổ sung để hệ enzyme hoạt động hiệu quả. Giai đoạn ổn định tiếp theo, duy trì hữu cơ và vi sinh theo chu kỳ tháng; bón quanh vành rễ hoạt động, tránh đổ sát gốc.
Sản phẩm Combi Plus có chứa đầy đủ các vi lượng như kẽm, sắt, boron, mangan, magie.
Sản phẩm Acid Plus có chứa đủ 3 loại acid cần thiết cho cây.
Sản phẩm Humic PLus có chứ đủ Humic cho cây dưới dạng đậm đặc.

Quản lý tán lá và trái khi cây bật lại

Khi đọt non xuất hiện, phun canxi và bo giúp liền mô nhanh và hạn chế nứt trái ở vụ kế tiếp. Bọ trĩ thường bùng sau mưa; nấm Beauveria và Metarhizium hiệu quả trong ẩm độ cao, còn khi áp lực sâu cao có thể dùng spinosad rồi quay lại sinh học. Cây suy nên giảm tải trái non để dồn dinh dưỡng nuôi rễ và tán trước, trái sau. Kiểm tra mặt dưới lá thường xuyên vì đây là nơi sâu ẩn, cần phun sớm trước khi hình thành ổ dịch.

Theo dõi liên tục và điều chỉnh

Trong tháng đầu, kiểm tra vườn năm đến bảy ngày một lần. Nhật ký vườn cần ghi cây phục hồi tốt, cây chậm, bệnh xuất hiện ở vị trí nào. Nếu sau mười đến mười bốn ngày cây không cải thiện, xem lại thoát nước, chỉnh lịch phun và điều chỉnh dinh dưỡng. Khu vực sát đường gió nên gia cố cây chắn gió hoặc lưới chắn cho vườn trẻ. Ghi chép đều đặn để rút kinh nghiệm cho vụ sau, đặc biệt khi cần so sánh hiệu quả thực tế giữa các mô hình phục hồi.

Khác biệt theo vùng ở Việt Nam

Đông Nam Bộ thường có mưa lớn cường độ cao, đất có tầng sét giữ nước. Vườn nơi đây ưu tiên rãnh sâu, bơm cưỡng bức và cải tạo lớp mặt bằng trấu và hữu cơ. Bệnh xì mủ gốc xuất hiện sớm, cần quét đồng và fosetyl ngay khi trời ráo. Tây Nguyên có địa hình dốc, mưa kéo dài; rãnh theo đường đồng mức quan trọng để giảm xói mòn, phủ gốc bằng rơm hoặc vỏ cà phê giúp giữ ẩm cân bằng; gió mạnh nên cọc neo cho cây ba đến năm năm tuổi. Đồng bằng sông Cửu Long chịu triều và mưa dài ngày; mô cao và mương sâu là chìa khóa, thoát nước theo con nước cần chủ động đóng mở cống; vi sinh đất giúp cải thiện nền phèn tiềm tàng. Duyên hải Nam Trung Bộ đón bão theo mùa, gió giật mạnh; che chắn gió bằng hàng cây bền hoặc lưới chắn ở hướng gió chính; vài ngày sau bão thường nắng gắt, cần tưới điều hòa để tránh sốc nước cho rễ.

Giống sầu riêng và độ mẫn cảm sau bão

Sầu riêng Ri6 có thân sinh trưởng mạnh, trái lớn và ra hoa thuận. Sau bão, Ri6 dễ rụng trái non nếu gặp gió giật giai đoạn mới đậu; canxi và bo ở đọt sớm cùng kiểm soát bọ trĩ mặt dưới lá sẽ giảm rụng rõ rệt. Trên đất nặng, Ri6 phản ứng tốt khi lớp mặt được “mở thở” bằng trấu hun và hữu cơ. Sầu riêng Monthong có vỏ dày hơn nhưng mẫn cảm với thối gốc khi đất đọng nước; vùng trũng phải ưu tiên rãnh và vi sinh đất; cây bật lại nên giảm tải trái non nhiều hơn so với Ri6 để dồn dinh dưỡng cho rễ. Các giống lai địa phương có bộ rễ khỏe hơn trên đất xốp nhưng vẫn mẫn cảm khi tầng đất nén; cần thử nghiệm nhỏ với lịch sinh học để chốt công thức phun – bón phù hợp. Một số vườn cũng trồng sầu riêng Thái hoặc tái ghép giống Thái trên gốc Ri6; lưu ý ở mô hình này là hệ rễ gốc Ri6 khỏe, nhưng tầng mặt vẫn phải thoáng để tránh ngập.
Sản Phẩm QVA Canxi Bo có chứa Canxi và Boron.

Bảng chuẩn nhanh sau bão

Thông số kỹ thuật cần nhớ

pH đất phù hợp khoảng 5,5 đến 6,5; đất chua hoặc phèn cần vôi Dolomite liều vừa. Độ ẩm không khí cao giúp nấm sinh học như Beauveria hoạt động, nhưng ẩm đất kéo dài lại gây thối rễ; thoát nước mặt tốt nhưng vẫn giữ ẩm hợp lý là chìa khóa. pH bồn phun nên giữ 5,5 đến 6,5 khi dùng chế phẩm sinh học; nước kiềm làm giảm hoạt lực vi sinh. Thời điểm phun hiệu quả là sáng sớm hoặc chiều muộn; hạt sương mịn phủ đều mặt dưới lá làm tăng hiệu quả kiểm soát côn trùng.

Bảng thời gian phục hồi theo mức thiệt hại

Câu hỏi thường gặp cho nhà vườn

Vườn bị ngập bao lâu thì rễ bắt đầu hỏng?
Sau hai mươi bốn đến bốn mươi tám giờ ngập đứng, rễ tơ bắt đầu hỏng; thoát nước trong cùng ngày là yêu cầu bắt buộc.

Có nên bón đạm sớm để cây bật nhanh?
 Không. Đạm sớm làm mô non mỏng và dễ nhiễm nấm. Dùng kali, canxi, bo, amino trước; đạm quay lại ở tuần thứ hai đến tuần thứ ba.

Xử lý Phytophthora thế nào cho dứt điểm?
Cạo vỏ bệnh sạch, bôi thuốc đặc ở cổ rễ, phun thân khi trời ráo theo nhãn, rắc Trichoderma tại vùng rễ và duy trì thoát nước mặt.

Monthong nhạy với gì sau bão? 
Monthong nhạy với thối gốc khi đất đọng nước; ưu tiên rãnh, vi sinh đất, giảm tải trái non, phun Ca và B ở đọt mới.

Ri6 có cần giảm trái sau bão?
Có. Ri6 bật tán tốt nhưng nếu cây suy, nên giảm tải trái non để dồn dinh dưỡng phục hồi rễ và tán trước.

Có cần rửa vườn không?
Có. Rửa vườn bằng chế phẩm khử nấm, rong, tảo đỏ ngay khi trời khô giúp giảm mầm bệnh bám bề mặt. Đây là khuyến nghị thực hành của QuocVietAgri từ nhiều ca phục hồi thành công.

Kết luận

Phục hồi sầu riêng sau bão là chuỗi công việc có thứ tự rõ ràng. Dựng cây và thoát nước ngay. Cắt tỉa gọn và rửa vườn khi trời khô. Chặn bệnh ở gốc và thân bằng quét và phun đúng lúc. Nuôi cây bằng kali, canxi, bo trước, rồi đến NPK và vi lượng. Theo dõi liên tục trong tháng đầu và điều chỉnh khi cây chậm đáp ứng. Tính khác biệt theo vùng trồng và giống như sầu riêng Ri6, sầu riêng Monthong hay sầu riêng Thái phải được cân nhắc trong mọi quyết định.